Çocuklarda sanat, toplum ve psikoloji

Çocukların hayal gücü, sanat üretimi için son derece önemli... Onlara negatif bildirimden kaçınmak bu yönlerini geliştiriyor.

Yaratıcılık evrensel değerlerimizden bir tanesi. Bütün toplumlar sanatın farklı türlerini üretmiş ve takdir etmişlerdir. Sanatçıların bereketli olduğu dönemlere bir çok toplumda ‘altın çağ,’ daha az görüldüğü zamanlara ise ‘karanlık çağ’ adı verilmiştir. Yaratıcılıktır kültürü geliştiren ve hayatımızı zenginleştiren.

Yaygın görüş doğanın insanlara farklı yetenekleri eşit olarak vermediği ve yaratıcılığın büyük ölçüde genetik olduğu yönündedir. Ne kadar çabalarsak çabalayalım bir Mozart olamayız eğer kulağımız iyi değilse. Fakat bu görüşü eleştirenlerde bulunuyor. Yaratıcılık düzeyini ölçen testlerde çocukların yüksek başarı gösterdiğini ve yaşla birlikte bunun azaldığına vurgu yapmıyorlar.

EZBERCİ VE TEKDÜZE OKUL SİSTEMİ

Peki çocukların doğuştan gelen yaratıcılıklarına ve hayal güçlerine toplum nasıl ket vuruyor? En büyük eleştiriyi ezberci, tek düze ve yalnızca bir doğru cevabı kabul eden okul sistemi alıyor. Çocuklara verdiğimiz negatif geri bildirimler, kıyaslama yapmak, süreç değil ürün odaklı olmak, maddi olanakları yeterince sunamama diğer başlıca nedenler arasında yer alır. Yaratıcı bireylerin marjinal yaşam öyküleri oldukça ilgi görür. Bağımsızdırlar yaratıcı insanlar. Toplum kurallarına sıklıkla uymaz, alışılagelmişin dışına çıkarlar. Meraklıdırlar, farklı tecrübelere açıktırlar ve adaptasyon kabiliyetleri yüksektir. Düşüncelerinde ve davranışlarında esnektirler ve değişime açıktırlar. Yapılan bilimsel çalışmalar toplumun ortalamasından daha yüksek bir zekaya sahip olduklarını gösteriyor. Kendilerine has bir ritimleri bulunur. Çok yoğun çalıştıkları bir dönemden sonra dinlenebilir, isteyince yeniden odaklanarak, uzun saatler boyunca çalışabilirler.

Karmaşık, komplekstir yaratıcı insanlar. Zıtlıkları bir arada barındırabilirler. Bu şekilde insan repertuarında bulunan bir çok farklı tepkiyi verebilirler.

Örneğin, hem isyankar hem de muhafazakar olabilirler. İsyankar olmaları sayesinde yenilikler ortaya koyabilirler. Muhafazakar olmaları onların aidiyet hissettikleri kültürü yakından tanımalarını sağlar. Oyunu ve disiplinli çalışmayı bir arada sürdürebilirler.

Yaratıcı bireyler sayısız ‘yeterince iyi olmayan’ çalışmalar ortaya koyarlar. Objektif kalabilirlerse bu ürünleri bir çırpıda atarak tekrar işe koyulabilirler.

Yaratıcılık deyince ilk akla gelen büyük sanat eserleri ortaya koymuş bireylerdir. Fakat yaratıcılık bununla sınırlanamaz. Küçük y ile yaratıcılık günlük hayatımızı kolaylaştırarak daha yetkin bir şekilde problem çözebilmemizi ve işlerimizi halledebilmemizi sağlar.

YARATICILIK GELİŞTİRİLEBİLİR Mİ?

Peki böylesi bir yaratıcılık geliştirilebilir mi? Yeni ortamları keşfetmek, heterojen gruplarda bulunmak, farklı insanlardan geri bildirimler almak, değişik ilgi alanlarına sahip olmak geliştirebilir yaratıcılığı.

Dünya bize ilham verebilecek olan onlarca insan ve ortamlar ile dolu. Gözlem yapmak ve tecrübe edinmek bu anlamda önemli. Bir çoğumuz yaratıcı fikirlerin aklımıza en olmadık yerlerde geldiğini farketmişizdir.

Örneğin, içinden çıkamadığınız bir soruna duş alırken çözüm bulabilirsiniz. Bunun nedeni yaratıcılığın boşluğa ihtiyaç duymasıdır. Kafamız bir çok düşünce ile doluyken yaratıcı fikirlerin gelme ihtimali düşüktür.

KAPİTALİZM, TÜKETİM VE YARATICILIK

Peki günümüzde yaratıcılığı nasıl değerlendirebiliriz. Kapitalizm ihtiyaçlarımızın sınırsız olduğu varsayımına dayanır. Bu yaratıcılığı teşvik etmektedir. Zira sürekli yeni tüketim maddeleri dizayn edilebilir. Giderek daha az insana ihtiyaç duyuluyor olan rutin montaj hatlarında çalışılacak. Bunun yerine ürün ve yeni fikirler geliştirebilecek yaratıcı bireylere ihtiyaç artıyor. Her ne kadar yaratıcı bireylere olan ihtiyacın arttığına dem vurulsa da bilimsel çalışmalar bize yaratıcılık oranlarının giderek düştüğünü gösteriyor. Kim (2011) Amerika’da anaokulundan lise çağına kadar olan çocuklarla geniş katılımlı bir çalışma gerçekleştirdi. 1984 ile 1990 yılları arasında yaratıcılığın azalmaya başladığını ve bunun devam etmekte olduğunu ortaya koydu.

ÇOCUKLAR DIŞARIDA OYNAMALI, KENDİ OYUNUNU KENDİ KURMALI

Böylesi bir sonuçta çocukların daha az dışarıda oyun oynaması, kendi oyunlarını kendilerinin kurmaması gibi bir çok neden gösterilmektedir. Önceki yıllarda ise daha fazla uyarıcının olduğu bir ortamda büyüyen çocuğun zeka düzeyinin artacağına dair bir inanç vardı.

Zamanla salt zekanın ötesinde duygusal zekanın, sosyal becerilerin ve yaratıcılığın başarıda oynadıkları rolün anlaşılması ve çocuklarda artan davranış bozuklukları ile birlikte alternatif yaşam arayışları da gündeme geldi. Bir çok oyuncağı ve elektronik aygıtları olan çocuklar bir duyu fazlalığı yaşıyorlar. Alternatif olarak minimalist yaşam stili gösterilmektedir.

Fatma Tuğba Aydın