Irmak Wöber: Osman Hamdi Bey’in hikâyesini anlamak

Osman Hamdi Bey’in yaşamını, sanata olan tutkusunu ve eserlerini, Pera Müzesi Oryantalist Resim Koleksiyonu Yöneticisi Barış Kıbrıs ve Dijital Platformlar Sorumlusu Irmak Wöber ile konuştuk.

 

Tanzimat Dönemi’nin yetiştirdiği bir Osmanlı aydını olan Osman Hamdi Bey’in yaşamını, sanata olan tutkusunu ve eserlerini, Pera Müzesi Oryantalist Resim Koleksiyonu Yöneticisi Barış Kıbrıs ve Dijital Platformlar Sorumlusu Irmak Wöber ile konuştuk.

 

 

Osman Hamdi Bey’in tabloları neden kıymetli? Osman Hamdi Bey’in eserleri tarihi bir miras niteliği taşıdığı için mi yoksa sanatsal değerleri açısından mı kıymetli?

 

Barış Kıbrıs: Dünyada 80’lerden itibaren post modern dönemle birlikte 19. yüzyılın 20. yüzyıl modernizmi tarafından ikinci plana itilmiş olan sanatına bir ilgi artışı söz konusu. Bu durum koleksiyonculuk açısından da müzeler açısından da böyle. Osman Hamdi Bey ve eserleri neden ön plana çıkıyor dersek, bizim sanat tarihimiz açısından Osman Hamdi Bey’in özel bir yeri vardır. Bunun sebebi büyük boyutlu ve figürlü tuval resminin ilk uygulayıcılarından biri olmasıdır. Aslında tuval resmi 18. yüzyılda askeri okullarla başlıyor ama Batılı anlamda büyük figürler uygulayan çok fazla sanatçı yoktu. O dönemlerde daha çok manzara resmi çalışılıyordu.

 

Osman Hamdi Bey’in hedef kitlesinin yurt dışındaki sergiler olması, eserlerini bu sergilere göndermek amacıyla çalışması bu duruma ön ayak oluyor. Dolayısıyla Osman Hamdi Bey’in çalışmalarının ön ayak olduğunu ve figür resminin de bu doğrultuda geliştiğini görüyoruz. Bu sebeple Osman Hamdi Bey’in ressam olarak özel bir yeri var. Eserlerinin kıymeti ve önemi de bu çerçevede değerlendirildiğinde ortaya çıkıyor. Tabi bunların yanı sıra pazara ilişkin faktörler de var, burada arz talep konusu da konuya dâhil oluyor.

 

 

KATALOG REZONE GELENEĞİ

 

 

Osman Hamdi Bey’in eserlerinin bir listesi var mı? Kaç eseri olduğu biliniyor mu?

 

Barış Kıbrıs: Net sayıyı şuan size söyleyemem ama tabi ki eserlerinin sayısı biliniyor. Her zaman yeni bir eserinin ortaya çıkma olasılığı da söz konusu. Batı’da ünlü ressamların eserleri için katalog rezone yapma geleneği vardır. Bizde bu gelenek pek yok ama bu konuda çalışan geçmiş dönemde Mustafa Cezar, bu dönemde de Ethem Eldem vardır. Bulabildikleri tüm eserleri kataloglaştırmışlardır. Dolayısıyla tüm eserleri biliniyor diyebiliriz.

 

 

Osman Hamdi Bey’in kayıp eserleri hangileri? Bilinen kaç kayıp eseri var?

 

Barış Kıbrıs: Her ressamın muhakkak gün yüzüne çıkmamış kayıp eserleri vardır. Ancak Osman Hamdi Bey’in kayıp olarak bildiğimiz herhangi bir eseri yok.

 

 

Serginin açılış amacı neydi?

 

Barış Kıbrıs: “Kesişen Dünyalar-Elçiler ve Ressamlar” sergisini hazırlarken Osman Hamdi Bey’e özel bir alan hazırlamak istedik. Oryantalist resim koleksiyonunu farklı konseptlerde farklı eserlerle bir araya getirerek sergilemek amacındaydık. Ancak Osman Hamdi Bey’in eserleri her zaman bu konseptlere uymayabiliyor. Biz de bir imaj seksiyonu olarak bu sergiyi hazırladık. Böylece ortaya iki ayrı sergi çıktı, biri “Kesişen Dünyalar-Elçiler ve Ressamlar” diğeri de “Osman Hamdi Bey” sergisi. Sergileri salonda farklı duvar renkleriyle ayırdık. Bu çalışmalara bir de Osman Hamdi Bey’in “Kaplumbağa Terbiyecisi” tablosunu ve atölyesini sanal gerçeklik teknolojisiyle, insanların hem keşfedip hem de etkileşime girebildiği üç boyutlu bilgisayar teknolojileri ile oluşturulmuş ortama taşıdık.

 

Serginin hazırlanmasındaki amaç: Osman Hamdi Bey’i tüm yönleriyle ele almaktı. Osman Hamdi Bey’i bu serginin bir parçası olarak yer verseydik onu ve eserlerini bu kadar kapsamlı, tüm yönleriyle ele alamayacaktık. Çünkü Osman Hamdi Bey, aynı zamanda hem ressam hem sanat eğitmeni hem müzeci hem de arkeolog… Dolayısıyla onun bu çok yönlülüğünü göz önüne çıkartmak için özel bir çalışma yapılmasını gerektiriyordu. Sanal gerçeklik teknolojisi de bu konuda çok etkili bir çalışma oldu. Bu sayede Osman Hamdi Bey’in tüm yönlerini farklı objeler arayıcılığıyla interaktif bir şekilde deneyimliyorsunuz.

 

 

“Kaplumbağa Terbiyesi” sanal gerçeklik deneyimi ile müze kavramının algılanışını yönelik büyük bir adım. Bu deneyimin müze kavramına ve Osman Hamdi Bey’in eserlerine katkısı nedir?

 

Irmak Wöber: “Osman Hamdi Bey’in Dünyasına Yolculuk: Sanal Gerçeklik Deneyimi” başlıklı bu proje ile müze ziyaretini daha kişisel ve interaktif kılarak, sanatseverlere daha zengin bir deneyim sunmayı hedefledik. Aynı zamanda gençlere hem Osman Hamdi’yi hem de Kaplumbağa Terbiyecisi’ni farklı bir bakış açısıyla tanıtmak, müzelerin de eğlenceli, ufuk açan yerler olduğunu göstermek istedik. Sanatseverler, proje sayesinde bu eşsiz eseri 1906 yılında, Osman Hamdi Bey’in çalışma odasında deneyimleme fırsatı buluyor. Dolayısıyla bu sanal gerçeklik çalışmasının eğitici bir tarafı da mevcut. İnsanlar bunu deneyimledikten sonra Osman Hamdi Bey’in sergisini tekrar dolaşıyorlar ve bu kez yepyeni bir bakış açısıyla Osman Hamdi Bey’i ve eserlerini inceliyorlar.

 

Her yaştan insan bu deneyimi yaşamak için müzemize geliyor. Öte yandan, projeyi farklı kentlere taşımaya yönelik çalışmalara devam ediyoruz. Daha fazla izleyiciye, özellikle de gençlere bu proje aracılığıyla ilham vermeyi istiyoruz.

 

 

BİR TABLONUN İÇİ

 

Özellikle daha önce sanal gerçekliği deneyimlememiş insanlar için çok unutulmaz bir deneyim oluyor. Çünkü, âdeta Osman Hamdi Bey’in nasıl bir yerde çalıştığını, nasıl bir ortamda vakit geçirdiğini, eserlerini nasıl bir ortamda ürettiğini görüyorsunuz. Onun odasını, çalışma masasını karıştırma fırsatını yakalıyorsunuz, okuduğu kitapları inceleyebiliyorsunuz, kişisel eşyalarını inceleyebiliyorsunuz. Sonra “Kaplumbağa Terbiyecisi” eserinin içerisine giriyorsunuz. Normalde tabloları karşısına geçip incelemeye alışkınız. Ama burada o tablonun içerisine giriyor ve tablonun içerisindeki figürlerle interaktif bir şekilde iletişime geçiyorsunuz. Dolayısıyla bu sizin için çok özel bir deneyim oluyor.

 

 

Osman Hamdi Bey’in çalışma tarzı, eserlerindeki genel özelliklerine dair bilgi verebilir misiniz?

 

Barış Kıbrıs: Osman Hamdi Bey, çocukluk yaşlarından itibaren ressam olmak istese de babası tarafından Fransa’ya hukuk okumaya gönderilmişti. Hukuk okumak için 19. yüzyılın Batı sanatının başkentlerinden birine gidiyor. Burada sanat ve eğitim anlamında imkânlar çok fazla. Osman Hamdi Bey’in orada bulunduğu dönem Oryantalist eserlerin de çok gözde olduğu bir dönem. Dolayısıyla onun da eserleri bu etki altında ortaya çıkıyor.

 

Onun ilk eserlerinde erkek figürü olarak kendisini kullandığını görüyoruz. Hatta bugün baktığımızda onun çalışma yöntemine dair en önemli detay eserlerindeki erkek figürlerinin çoğunun kendisi olmasıdır. Osman Hamdi Bey’in kendisine ait bir giysi koleksiyonu vardı ve bu giysileri giyerek çektirdiği fotoğrafları eserlerinde kullanıyordu. Bu konuda da fotoğrafçı arkadaşı Pascal Sebah’ın yardımını alıyordu. Tabi tüm bunların temelinde de Avrupa’da aldığı eğitim ve deneyimleri belirleyici oluyordu.

 

 

KENDİ KÜLTÜRÜNE BAKAN BİR ORYANTALİST

 

 

Osman Hamdi Bey’in eserleri onunla ilgili nelere ışık tutuyor?

 

Barış Kıbrıs: Osman Hamdi Bey’in fotoğraflarına baktığınızda başka bir insan; o dönem için modern Batılı giysiler içerisinde bir figür görüyorsunuz. Osman Hamdi Bey’i anlamak için mektuplarına da bakmak gerekiyor, özellikle babasıyla mektuplaşmaları onu anlamak açısından çok önemli. Onun resimleri bize ne söylüyor, dersek… Bu resimler bize onun resmi ne kadar sevdiğini söylüyor. Hayatıyla ilgili detaylara baktığımızda görüyoruz ki memuriyeti resme daha fazla vakit ayırmak için bırakmak istiyor. Bunun yanı sıra bir yandan da Batılı bir ressam olarak Batılı ortamlarda kabul görmek istediğini anlıyoruz.

 

Ama Doğu’ya da tamamen Batılı bir gözle batılı bir Oryantalist gözüyle de bakmıyor. Doğu’nun içerisinden çıkmış bir figür olarak bakıyor Doğu’ya. Dolayısıyla her Oryantalist ressamda olmasa da bazı Oryantalist ressamda çok abartılı olarak ortaya çıkan Doğu’ya yönelik şiddet unsuru ve ön yargıları yok. Batı’nın biraz daha baskıcı bir dönemi olan ve bu kültürden kaynaklanan aşırı erotizm faktörünün öne çıkarılması gibi unsurları Osman Hamdi Bey’in eserlerinde görmüyoruz. Dolayısıyla kendi kültürüne bakan Oryantalist bir ressamdan bahsediyoruz.

 

 

Son yıllarda Osman Hamdi Bey ve eserlerine olan ilginin artışındaki sebep nedir?

 

Barış Kıbrıs: Aslında Osman Hamdi Bey yeni keşfedilmiyor sadece toplumun genelinin dikkatini yeni yeni bu seviyede çekmeye başladı. Bunun altında rekor eser satışları sayesinde medyanın bu konuya yer ayırması gibi nedenler var. Osman Hamdi Bey ile ilgili kitaplar yazılıyor, televizyon programlarında, dizilerde eserleri görülüyor… Dolayısıyla bu konuda bir popülarite söz konusu. Mesela, bu sene de rekor bir satış gerçekleşti. Bu konular medyada yer aldıkça insanlar merak ediyor kimdir Osman Hamdi Bey, neden resimleri bu kadar yüksek fiyatlara satılıyor, diye.