Usta şair Turgut Uyar aramızdan ayrılalı 37 yıl oldu

1950’lerde Cemal Süreya ve Edip Cansever’le birlikte ‘İkinci Yeni’yi kuran usta şair Ahmet Turgut Uyar, ölümünün 37. yılında unutulmadı. Turgut Uyar kimdir? Sizler için kaleme aldık.

Cemal Süreya, Edip Cansever, İlhan Berk, Ece Ayhan gibi isimlerin yer aldığı İkinci Yeni şiir akımının önemli şairlerinden Turgut Uyar kimdir?

İlkokul yıllarında manzumeler yazmaya başladı

Usta şair Uyar, 4 Ağustos 1927’de Ankara’da oğdu, ilkokulu babasının memuriyeti nedeniyle İstanbul ve Eskişehir’de tamamladı. Bir şiirindeki “İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım” mısrasıyla, ‘insanların sahip olduğu güzelliklerin herkese eşit olarak dağıtıldığını ve onları görebilmek için büyük çaba sarf etmeden, sadece başını kaldırıp bakmanın yeterli olduğunu’ aktaran şair, ilkokul yıllarında manzumeler yazmaya başladı, Hayyam, Nedim, Yahya Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet Haşim gibi şairlerin eserlerini okudu.

Yatılı olarak 1941’de Konya Askeri Ortaokuluna giren şair, Bursa Askeri Lisesinde eğitime başladı, 1947’de Askeri Memurlar Okulundan mezun oldu. Uyar, 1948’de personel subayı olarak ilk görev yeri Kars’ın Posof ilçesine (Ardahan) tayin oldu. Daha sonra Terme Askerlik Şubesine, oradan da Ankara’ya atanan Uyar, Ankara’da Kara Kuvvetleri Komutanlığı Personel Dairesi Başkanlığında üsteğmen olarak görev yaptı.

Genç yaşında yazar Nurullah Ataç’tan övgü dolu sözler aldı

“Yad” isimli ilk şiiri 1947’de Yedigün dergisinde yayımlanan şair, 1948’de Kaynak dergisinin açtığı bir şiir yarışmasında ikincilik kazandı. Yarışmadan sonra, seçici kurulda bulunan şair-yazar Nurullah Ataç, birincilik adayının Uyar olduğunu açıklayarak, ileride çok iyi bir şair olacağını söyledi. İlk kitabı “Arz-ı Hal” 1949’da Kaynak Yayınlarından çıkan Uyar, 1952’de “Türkiyem” adlı ikinci kitabını Nurullah Ataç’ın ön sözüyle yayımladı. Kitap, o ve sonraki dönemlerin ünlü şairlerinin kitaplarının yayımlandığı yayınevlerinden biri olan Varlık Yayınlarından çıktı.

“İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım”

Turgut Uyar’ın 1959’da yayımladığı üçüncü kitabı “Dünyanın En Güzel Arabistanı”nda yer alan şiirlerden biri olan “Göğe Bakma Durağı”, kendi şiir serüveni içerisinde hem oluşturulan modern yapı ve ses, hem de modernist yaklaşımlarla yeni imgeler kurma açısından dönüm noktası olarak gösterildi.

Kendi şiir ırmağını yeni bir akışa yönlendirdiği dönemde yazdığı şiirlerden biri olan “Göğe Bakma Durağı”nda Uyar, yeni döneminin hemen tüm özelliklerini barındıran bir metin olarak, gerek şairin duyarlığı, gerekse poetik anlayışı bakımından yenileşmenin, modernleşmenin belirgin izlerini taşıdı.

Ayrıca “Göğe Bakma Durağı” isimli şiir, “Dünyanın En Güzel Arabistanı”ndaki öteki şiirlerle birlikte okunduğu zaman anlaşılacak şekilde yazıldığı için edebiyatçılar tarafından, bağımsız bir metin olmak yerine Turgut Uyar şiirinin ana gövdesinin homojen bölgelerinden biri olarak tarif edildi.

Şairin, şiirlerinin yanı sıra, şiirinin poetikasını ortaya koyduğu “Efendimiz Acemilik”, “Çıkmazın Güzelliği” gibi yazıları Türk şiirinin bir döneminin kavranmasında başvurulan temel metinler arasında yer aldı. Uyar, Abdülhak Hamid Tarhan’dan Orhan Veli Kanık’a kadar geçen süreci, her şairin bir şiirini esas alarak incelemeye tabi tuttu.

Eserleri birçok dile çevrildi

Uyar’ın şiirleri İngilizce, Fransızca ve Sırpçaya çevrildi, kitapları ve yazıları Varlık, Yeditepe, Pazar Postası, Dost, Değişim, Türk Dili, Yedigün, Kaynak, Şimdilik, Forum, Yeni Dergi, Hürriyet Gösteri, Milliyet Sanat, Düşün, Dönem ve Papirüs dergilerinde yayımlandı. Şair, Hüseyin Cöntürk’ün çıkardığı Dönem dergisinin kurucuları arasında da yer aldı.

İlk evliliğini Yezdan Şener ile yaparak 18 yaşında baba olan Uyar’ın bu evlilikten Semiramis, Şeyda ve Tunga, 1969’da yazar Tomris Uyar’la yaptığı ikinci evlilikten Turgut adlı çocukları oldu.

Uyar, 1958 yılında, zorunlu hizmetini tamamladıktan sonra yüzbaşı rütbesindeyken ordudan ayrıldı. Ankara’da, SEKA İrtibat Bürosunda ve Sanayi Bakanlığında memur olarak çalıştı. 1969’da emekliye ayrılarak İstanbul’a yerleşen Uyar, 22 Ağustos 1985’te siroz hastalığı nedeniyle yaşamını yitirdi.

Ödülleri ve eserleri

Uyar’ın “Tütünler Islak” kitabı 1963 Yeditepe Şiir Armağanı, Tomris Uyar’la birlikte Lucretius’tan yaptığı “Evrenin Yapısı” çevirisiyle 1975 Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü, “Kayayı Delen İncir” 1983 Behçet Necatigil Şiir Ödülü, yeni şiirlerinin eklendiği ve tüm şiirlerini toplayan “Büyük Saat” kitabıyla 1984 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü’ne layık görüldü.

Şair, şiir dalında “Arz-ı Hal”, “Türkiyem”, “Dünyanın En Güzel Arabistanı”, “Tütünler Islak”, “Her Pazartesi”, “Divan”, “Toplandılar”, “Kayayı Delen İncir”, “Büyük Saat”, inceleme dalında “Bir Şiirden”, eleştiri dalında “Sonsuz ve Öbürü” eserlerini okuyucuyla buluşturdu.