Tarihe adını yazdırmış bir kadın: Hürrem Sultan

Osmanlı kaynaklarında Haseki Sultan, Batı kaynaklarında Rossa, Roza, Rosanna, Rvziae, daha yaygın olarak da Roxelane adlarıyla anılan Hürrem Sultan kimdir?

Muhtemelen bugün Ukrayna sınırları içinde kalan bölgede yaşayan fakir bir Katolik papazının kızı olup asıl adı Alexandra Lisowska’dır. 1504 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Yavuz Sultan Selim döneminde Kırımlılar’ın Ukrayna ve Galiçya’ya kadar uzanan akınları esnasında esir alınmıştır. On dört-on yedi yaşlarında iken Hafsa Sultan veya Makbul İbrâhim Paşa tarafından henüz şehzade olan Kanûnî Sultan Süleyman’a takdim edilmiştir.

Kendisine güler yüzlü olmasından dolayı Hürrem veya Hürremşah adı verilmiştir. Sarayda iyi bir terbiye gören Hürrem Sulta, çok geçmeden zekâsı ve cazibesi sayesinde Kanûnî’nin gözdesi olmuştur. Bir Osmanlı padişahıyla ilk resmi nikâhı yapan kadın olarak tarihe geçmiştir. 1521’de Şehzade Mehmed’i dünyaya getirdikten sonra haseki unvanını almıştır.

Hürrem Sultan’ın 1522’de Kanûnî’den Mihrimah adında bir kızı ile daha sonra arka arkaya Abdullah, Selim, Bayezid ve Cihangir adında oğulları olmuştur. Bunlardan Abdullah küçük yaşta hayatını kaybetmiştir. Padişahın kendisine olan teveccühünden dolayı, Kanûnî’nin daha önceki hanımı ve en büyük şehzade Mustafa’nın annesi Mâhıdevran Gülbahar Sultan ile aralarında şiddetli bir mücadele başlamıştır. İkinci oğlu Selim tahta çıktığında diğer çocukları da Beyazıt ve Cihangir Şehzadeleri olmuştur. Kızı Mihrimah Sultan Rüstem Paşa ile evlenmiştir.

Hürrem Sultan faaliyetlerine Şehzade Mustafa’ya taraftar olan devlet adamlarını ortadan kaldırtmakla başlamıştır. Esasen Vâlide Hafsa Sultan 1534’te ölünce işi önemli ölçüde kolaylaşmıştı. Şark seraskerliği esnasında adı bazı olaylara karışan Makbul İbrâhim Paşa’nın Irakeyn Seferi’nden döndükten sonra padişahın gözünden düşmesinde ve kısa süre sonra da öldürülmesinde Hürrem Sultan’ın önemli rol oynadığı sanılmaktadır.

Vezîriâzam İbrâhim Paşa’nın ortadan kaldırılmasından sonra devlet işlerine daha çok karışmaya başlayan Hürrem Sultan, 25 Ocak 1541 gecesi Eski Saray’da (Sarây-ı Atîk-i Âmire) çıkan bir yangının ardından haremi Yeni Saray’a (Topkapı) taşımış ve harem protokolünü başlatmıştır. Aynı yıl içinde Şehzade Mustafa’nın Manisa’dan alınarak İstanbul’a daha uzak Amasya’ya gönderilmesinde etkili olmuştur.

Kızı Mihrimah’ın Rüstem Paşa ile evlenmesinden sonra onun kısa sürede vezir ve çok geçmeden vezîriâzam olmasında aktif rol oynamıştır. Ancak saltanata aday yapmak istediği oğlu Şehzade Mehmed’in Manisa’da ölümü üzerine (1543) Hürrem Sultan hayatta kalan oğullarından Bayezid ve Selim’den birinin, özellikle daha iyi yetişmiş olan Bayezid’in veliaht olması için çaba harcamıştır.

Manisa ve Karaman sancak beyliklerinde bulunan Selim ve Bayezid’in, kendilerini ispatlamaları ve buna bağlı olarak asker ve halkın teveccühünü kazanmaları için 1548’de İran’a sefer yapılmasında etkili olmuştur. Böylece Selim Edirne’de kaymakam olarak bulunma, Bayezid Halep’te babasına katılma emrini alırken en büyük şehzade Mustafa Amasya’da âdeta itibar ve teveccühten düşmüş bir halde bırakılmıştır.

1553 İran seferi esnasında Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinde kızı Mihrimah Sultan ve damadı Rüstem Paşa ile birlikte Hürrem Sultan’ın büyük rolünün bulunduğunda şüphe duyulmamıştır. Nitekim bu olayın asker arasında meydana getirdiği hoşnutsuzluk yüzünden Rüstem Paşa sadrazamlıktan alınmış, yerine ikinci vezir Kara Ahmed Paşa getirilmiştir. Hürrem Sultan ise Kanûnî’ye gönderdiği bir mektubunda Rüstem Paşa’nın öldürülmemesi ricasında bulunmuştu. Ancak iki yıl sonra yine Hürrem Sultan’ın tesiriyle Ahmed Paşa da katledildi ve yerine tekrar Rüstem Paşa tayin edilmiştir.

Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinden birkaç ay sonra bu olaya çok üzülen Şehzade Cihangir de Halep’te ölünce Hürrem Sultan’ın hayatta sadece Bayezid ve Selim adlı oğulları kalmıştır. Hürrem Sultan bundan sonra kendisini hayır işlerine vermiş, bazı diplomasi faaliyetlerine katılmıştır. Hürrem Sultan tarihte bugün (15 Nisan 1558) İstanbul’da vefat etmiş ve Süleymaniye Camiine gömülmüştür. Mezarının üzerine daha sonra Kanûnî tarafından büyük bir türbe yaptırılmıştır. Hürrem Sultan adına Avrupa’da ve Türkiye’de tiyatro ve opera oyunları sergilenmiştir.