Kadınlarda sıklıkla görülen “İrritabl Bağırsak Sendromu” nedir? Beslenme tedavisi nasıl yapılmalıdır?

Özellikle20- 40 yaş aralığındaki kadınlarda görülen “İrritabl Bağırsak Sendromu” hakkında merak edilenleri kaleme almak istedim. İrritabl bağırsak sendromu kişilerin yaşam kalitesini düşürerek depresyon düzeyini arttırmaktadır. Peki, beslenmede ve tedavisinde nelere dikkat edilmelidir?

Sıklıkla önemsenmeyen gaz, karın ağrısı ve ishal gibi belirtiler irritabl bağırsak sendromunun sinyalleri olabilir. İrritabl bağırsak sendromu karında ağrı, rahatsızlık, gaz, şişkinlik ve defekasyonda değişiklik ile karakterize bir rahatsızlıktır. Fonksiyonel bağırsak rahatsızlıklarından en yaygın olanlardan biri olmasına rağmen belirtilerin anormal karşılanmaması ve sağlık kuruluşuna başvurulmaması da söz konusudur.

Stres ve beslenme alışkanlıkları da hastalığı etkilemektedir

İrritabl bağırsak sendromu kişilerin yaşam kalitesini düşürerek depresyon düzeyini arttırmaktadır. Kesin ve tek bir sebebi bulunmayan bu rahatsızlık birçok faktörün etkileşimi ile ortaya çıkabilmektedir. Çevresel ve psikolojik etmenler, besin intoleransları, intestinal inflamasyon, bağırsak hareketleri bozukluğu, bakteriyel çoğalma ve genetik yatkınlık bu hastalığın gelişiminde etkili olabilmektedir. Stres ve beslenme alışkanlıkları da hastalığı etkilemektedir.  Kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülmektedir. İrritabl bağırsak hastalarının büyük kısmı 20- 40 yaş aralığındaki kadınlardan oluşmaktadır. En yaygın olarak üç tipi bulunan bu hastalık genellikle konstipasyon (kabızlık) veya diyare (ishal) veya değişken olarak konstipasyon/ diyare şeklinde gözlenmektedir.

Uzun süreli ve bilinçsizce uygulanan diyette besin öğesi yetersizlikleri oluşabilmektedir

İrritabl bağırsak sendromu tedavisinde dikkat edilen ilk nokta hastaların semptomlarına göre bir tedavi yöntemi tercih etmek olur. Çünkü hastalık herkeste aynı seyretmemekte ve aynı semptomları göstermemektedir. Hastalığın tedavisinde en sık yöntemler ise yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve psikolojik destektir. Besin alerjisi olan hastalarda hangi besine alerji olduğu tespit edilirken hastaların birçoğu alerji olmaksızın belirli besin gruplarına karşı hassasiyet göstermektedir. Laktoz ve gluten de hassasiyet gösterilebilen besinler arasında yer alabilir. Probiyotikler düzenli alındığında sağlığı ve sindirim sistemini iyileştirdiği bilinen mikroorganizmalardır. Özellikle bağırsak sağlığını iyileştirdiği bilinmektedir. Çeşitli bağırsak hastalıklarında kullanılmasa irritabl bağırsak sendromunda iyileştirici ve semptomları azaltıcı etkileri olduğu gözlenmiştir. Bu konudaki çalışmalar tam olarak yeterli olmadığından araştırmalar devam etmektedir.  Diyet diyetisyen kontrolünde uygulanmalıdır. Uzun süreli ve bilinçsizce uygulanan diyette besin öğesi yetersizlikleri oluşabilmektedir. Özellikle lif alımı kısıtlamasından dolayı konstipasyon takip edilmeli ve düşük FODMAP içeriğine sahip lifli besinler beslenmede bulundurulmalıdır. Aynı zamanda hastalığın tedavisini olumlu yönde etkileyecek lif takviyelerine yer verilebilir.

Düşük FODMAP diyeti

İrritabl bağırsak hastalarında semptomlar tüketilen besinlerden direkt olarak etkilendiğinden tedavisinde farklı beslenme yaklaşımları uygulanmaktadır. Fermente oligosakkarit, disakkarit, monosakkarit ve poliollerin (FODMAP) beslenmeden çıkarılmasını kapsayan FODMAP diyeti de irritabl bağırsak sendromu tedavisinde kullanılmaktadır. Kalın bağırsakta fermente edilen karbonhidratların sınırlandırılma sebebi ise bağırsak bakterilerince kısa zincirli yağ asitlerine hızlıca fermente olmaları esnasında bağırsakta gaz yapımına sebep olmalıdır. Gaz ve şişkinlik şikayetleri irratabl bağırsak sendromu hastalarında ortaya çıkar. Yüksek FODMAP içerikli diyetlerle düşük FODMAP içeren diyetler karşılaştırıldığında düşük içerikli olan diyetin irritabl bağırsak sendromu semptomlarına iyi geldiğini gösteren birçok çalışma mevcuttur. 

FODMAP diyetinin aşamaları bulunmaktadır. Öncelikle besin grupları beslenmeden tamamen elimine edilir ardından beslenmeye geri ekleme dönemi gelir. Bu dönemde besinler beslenmeye tek tek ve vücuda olan etkileri gözlenerek eklenir. Son olarak ise koruma dönemi bulunur. İrratabl bağırsak sendromu yaşayan hastalarda yapılan birçok çalışmada düşük FODMAP diyeti ile olumlu sonuçlar alındığı gözlenmiştir. Kişinin irritabl bağırsak sendromu tanısına rağmen semptomlar hafif ise yüksek FODMAP değerli besinlerin tümün yerine kişiyi rahatsız eden besinler diyetten çıkarılarak semptomlar kontrol edilebilir. Bu diyetin diyetisyen kontrolünde yapılması gerekmektedir ve yaklaşık 6-8 hafta sürmektedir. Düşük FODMAP diyeti uygularken paketli ürünlerde etiket okuma çok önemlidir. Tatlandırıcı içeriği mutlaka kontrol edilmelidir.

Besinlerin FODMAP İçerikleri

Yüksek FODMAP içeriğine sahip olan besinler başlangıçta diyetten elimine edilir. Günlük hayatta tüketilen birçok besin beslenmeden çıkarılmaktadır. Besin öğesi eksikliği yaşanmaması için yerine besin gruplarının düşük FODMAP içerikli alternatifleri kullanılabilir.

FODMAP içerikli meyveler: Elma, armut, hurma, karpuz, kayısı, kiraz, böğürtlen, avokado erik ve şeftalidir.

Düşük FODMAP içerikli meyve alternatifleri: Muz, yaban mersini, greyfurt, üzüm, tatlı kavun, kivi, mandalina, limon, ahududu, çarkıfelek meyvesi, çilek, ıhlamur

Yüksek FODMAP içerikli sebzeler: Soğan, sarımsak, enginar, karnabahar, kuşkonmaz, bezelye ve mantar yer alır.

Düşük FODMAP içerikli sebze alternatifleri: Domates, salatalık, havuç, patates, biber, kereviz, mısır, patlıcan, yeşil fasulye, marul, kabak, pazı, roka, maydanoz, semizotu

Yüksek FODMAP içerikli süt ürünleri: süt, yoğurt, yumuşak peynirler ve krema yüksek FODMAP içerir.

Düşük FODMAP içerikli süt ürünü alternatifleri: Tereyağı, laktozsuz süt, laktozsuz yoğurt, sert peynirler, pirinç sütü

Yüksek FODMAP içerikli tahıllar: Buğday, çavdar, arpa

Düşük FODMAP içerikli tahıl alternatifleri: Mısır, yulaf, karabuğday, glütensiz tahıllar

Yüksek FODMAP içerikli protein kaynakları: Kurubaklagiller ve kaju

Düşük FODMAP içerikli protein alternatifi: Yumurta, dana eti, kuzu eti, tavuk eti, fıstık, ceviz,

Yüksek FODMAP içerikli tatlandırıcılar: Bal, yüksek fruktozlu mısır şurubu, früktoz, mannitol ve sorbitol

Düşük FODMAP içerikli tatlandırıcı alternatifi: Akçaağaç şurubu, sükroz (şeker), glukoz